REKABET HUKUKU KAPSAMINDA YERİNDE İNCELEMENİN ENGELLENMESİ YA DA ZORLAŞTIRILMASI CEZASI
REKABET HUKUKU KAPSAMINDA YERİNDE İNCELEMENİN ENGELLENMESİ YA DA ZORLAŞTIRILMASI CEZASI
Rekabet Kurumu (“Kurum”) tarafından gerçekleştirilen yerinde incelemeler, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 15. maddesi uyarınca yürütülmektedir. Bu kapsamda Kurum uzmanları, teşebbüslerin işyerlerinde bulunan her türlü belge ve veriyi inceleme, kopyalama ve yazılı ya da sözlü açıklama talep etme yetkisine sahiptir. Yerinde inceleme sürecinde, ilgili teşebbüs çalışanlarının mobil cihazları, bilgisayarları, elektronik posta yazışmaları ile sair yazılı kayıtları da incelemeye konu edilebilmektedir.
İlgili Kanunun 16. maddesinin d bendi uyarınca yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması durumunda teşebbüsün saptanacak olan gayri safi gelirlerinin binde beşi oranında idarî para cezası verilir. Mevzuatta hangi eylemlerin yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması olarak nitelendirileceğine ilişkin bir tanım yapılmamış olup Rekabet Kurulu kararları ışığında yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması sayılan hallerden bazıları şunlardır;
- Yerinde inceleme başladıktan sonra cihazlardan veri silinmesi
- Rekabet Kurumu personellerinin binaya alınmaması veya denetim yapılmak istenen cihazların teslim edilmemesi
- Yerinde inceleme yapılmak istenen kişinin şirket adresine gelmemesi veya şirket adresinden ayrılması
- E-posta gibi verilere erişim sağlanamaması amacıyla internet bağlantısının kesilmesi
Ne var ki yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması halleri yukarıda sayılanlarla sınırlı değildir.
24 Haziran 2020 tarihli Resmî Gazete ’de yayımlanan kanunla birlikte, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da bazı değişikliklere gidilmiştir. (1) Bu değişiklikler arasında en dikkat çekici olanlardan biri, Kanun’un yerinde incelemeye ilişkin 15/1-a maddesinin yeniden düzenlenmesidir. Yeni düzenlemeyle birlikte, Kurum’a defterler ile birlikte fiziki ve elektronik ortamdaki her türlü veri ve belgenin incelenmesi, bunlardan örnek ya da kopya alınması yetkisi tanınmıştır. Görüldüğü üzere Rekabet Kurulu’na verilen bilgi ve belge inceleme yetkisinin kapsamına dijital cihazları da dahil etmiş fiilen zaten uygulanan bir duruma yasal dayanak getirilmiştir. 2020 yılından sonra yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması cezalarında artışın sebebi ise bu durumun kendisidir.
Son dönemlerde gelişen teknoloji ve Rekabet Kurumu’nun kullanmış olduğu adli bilişim donanımlarının da etkisiyle silinen verilerin tespit edilip geri getirilmesinin kolaylaştığı görülmüştür. Bu sebeple yerinde incelemenin engellenmesinden dolayı uygulanan idari para cezaları incelendiğinde önemli bir çoğunluğunun inceleme başladıktan sonra veri silinmesi nedeniyle ihlal tespitinden bulunulduğu ve ceza verildiği görülmektedir. Paralel şekilde artık silinen verilerin tespitinin kolaylaşması ve kanun değişikliği ile dijital cihazların da incelemeye dahil edilmesi sonucunda cezalarda yoğun bir artış gözlenmektedir. Özellikle çalışanlar, kişisel ve özel nitelikli yazışmaların bulunduğunu ileri sürerek mobil cihazlarındaki mesajların paylaşılmasından imtina edebilmekte ancak bu tür bir tutum, yerinde incelemenin engellendiği şeklinde değerlendirilmekte ve ilgili teşebbüs hakkında idari yaptırımların uygulanmasına yol açmaktadır.
Kaldı ki kararlarda defaatle inceleme esnasında hiçbir şeyin kesinlikle silinmemesine dair uyarıda bulunulduğu da vurgulanmaktadır.
Pasifik(2), İGSAŞ(3) ve Savola(4) kararlarında bilgisayarlardan pek çok e-posta yazışmasının silindiği ekran görüntüleri ve log kayıtları ile tespit edilmiştir. Sunucu üzerinde ilgili e-postaların bulunduğu, e-postaların vefat, veda, yemek listesi vb. ticari olmayan konuları kapsadığı, şirketin bu konuda talimatının bulunmadığı, uzmanların ilgili postaları geri döndürerek inceleme kapsamına dahil ettiği savunmalarına riayet edilmemiştir.
- N11(5), P&G(6), Sahibinden(7), Eti(8) ve Fatih(9) kararlarında uyarılara rağmen inceleme esnasında Whatsapp yazışmalarının silindiği tespit edilmiştir. Yazışmaların uzmanlarca geri getirildiği, rekabet hukukunu ihlal edebilecek içeriği olmadığı, iş dışı konular (yakın arkadaşlarla sohbetler, politik veya müstehcen sohbetler vb.) konuşulduğu, sehven gönderilmiş bir mesajın silindiği gibi savunmalar kabul edilmemiştir.
- Kurulun 17.06.2021 tarihli ve 21-31/400-202 sayılı kararında; Medicana Samsun Özel Sağlık Hizmetleri AŞ Genel Müdürünün mobil cihazının inceleme yapılmak üzere görevli meslek personeli tarafından talep edildiği, cihazın arabada kaldığının belirtilmesi üzerine genel müdürün 10 dakikalığına meslek personelinin bulunduğu toplantı odasından cihazı getirmek için ayrıldığı, önceden herhangi bir veri silinmemesi uyarısında bulunulmasına rağmen yapılan incelemede genel müdürün cep telefonunu getirmek için toplantı odasını terk ettiği zaman zarfında telefonundaki sohbet içeriklerini sildiği tespit edilmiş, bu gerekçeyle teşebbüse yerinde incelemenin engellenmesi/zorlaştırılması nedeniyle idari para cezası uygulanmasına karar verilmiştir..(10)
- Kurulun 29/04/2021 tarihli ve 21-24/278-123 sayılı kararında; ETİ’de yapılan yerinde incelemede Pazarlama Grup Başkanı ve Kategori Müdürü Vekili ile Kıdemli Kategori Müdürü’nün teşebbüste bulunmasına rağmen incelemede görevli meslek personeline İdari İşler Sorumlusu tarafından saat 9:53’te teşebbüste kendisinden başka kimsenin olmadığı söylemiştir. Saat 10:50'de kapı giriş kayıtlarından Eti Gıda San. ve Tic. A.Ş. Pazarlama Grup Başkanı’nın ve Kıdemli Kategori Müdürü’nün incelemede görevli meslek personeli tarafından teşebbüse intikal edildiğinden beri teşebbüste olduğu ancak bu bilginin yerinde inceleme ekibine verilmediği anlaşılmıştır. Bu nedenle, Eti Gıda San. ve Tic. A.Ş.’ye 4054 sayılı Kanun’un 16. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi uyarınca 2020 yılı gayri safi gelirlerinin binde beşi oranında olmak üzere idari para cezası verilmesine karar verilmiştir..(11)
- Mosaş(12) kararında Kurum uzmanlarının yerinde incelemelerini gerçekleştirmelerinin önüne geçmek ve dijital verilere erişimi engellemek amacıyla teşebbüs binasının internet ağ bağlantısı kesilmiş ve bunun üzerine Kurul Mosaş hakkında 4054 sayılı Kanun’un 16. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi uyarınca gayri safi gelirlerinin binde beşi oranında olmak üzere idari para cezasına hükmetmiştir.
- Vitelco(13) kararında gerçekleştirilen yerinde incelemede Vitelco tarafından görevli Kurum personelinin bekletilmesi, incelemeye başlanmasının geciktirilmesi ve e-postaların silinmesi davranışlarının yerinde incelemenin engellenmesi/zorlaştırılması niteliğinde olduğu ve bu nedenle 4054 sayılı Kanun’un 16. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi çerçevesinde VİTELCO‘ya gayri safi gelirlerinin binde beşi oranında idarî para cezası verilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.
Söz konusu kararlarda da görüldüğü üzere, e-posta ve yazışmalar sanıldığının aksine bilişim sisteminden tamamen silinmemekte ve geri getirilebilmektedir. Bu durum adli bilişim cihazlarıyla sağlanabildiği gibi mesajlarını silmeyen diğer kişilerin cihazlarından ve verilerinden de tespit edilebilmektedir. Kurul’un kararlarda defaatle vurguladığı gibi, silinen belgelere inceleme esnasında veya sonrasında ulaşmak ceza verilmesine engel olmamaktadır.
Son yıllarda Rekabet Kurumunca yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması kapsamında teşebbüslere verilen cezalar istikrarlı bir biçimde artmaktadır. Bu durum veriler ile sabittir.
Grafikte 2020–2023 yılları arasında Yerinde İncelemenin Engellenmesi ya da Zorlaştırılması (m. 16/1-d) fiili nedeniyle uygulanan idari para cezalarının çarpıcı bir artış gösterdiği görülmektedir. 2020 yılında yaklaşık 2.550.979,70 TL olan ceza tutarı, 2021 yılında 121.038.512,29 TL’ye çıkarak yaklaşık %4.650 oranında artmıştır. Bu ciddi yükselişin ardından 2022 yılında cezalarda hafif bir düşüş yaşansa da (115.268.235,48 TL), 2023 yılında toplam ceza miktarı 267.887.916,22 TL’ye ulaşarak tüm zamanların en yüksek seviyesine çıkmıştır. Bu artış, sadece 3 yıl içinde ceza tutarlarının %10.000’i aşan oranda büyüdüğünü göstermektedir.Rekabet Kurumu sayfasında yayınlanan 2024 ilk 6 ay verilerinde ise 2024’ün ilk yarısında yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması nedeniyle verilen toplam ceza miktarı 181.670.514,79 TL olmuş ve artış trendi devam etmiştir.
Bu dramatik yükseliş teşebbüslerin denetim süreçlerine ilişkin yükümlülüklerine artık çok daha dikkatli yaklaşmaları gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Rekabet Kurumu’nun yerinde incelemelere verdiği önemin arttığı bu sürece engel olma ya da zorluk çıkarma durumlarında oldukça ağır yaptırımlar uyguladığı anlaşılmaktadır. Teşebbüsler her an bir incelemeye maruz kalabileceklerini ve bu incelemeyi engellemenin ciddi mali yaptırımlarla sonuçlanacağını bilerek hareket etmelidir. Aksi takdirde karşılaşacakları cezai sonuçlar yalnızca finansal değil itibari açıdan da yıkıcı olabilir.
Nitekim bu yükseliş 2025 yılında da devam etmektedir. Zira 14 Ocak tarihinde BİM’in genel merkezinde yapılan yerinde incelemede, yerinde inceleme başladıktan sonra bir BİM yöneticisi tarafından veri silme eyleminin gerçekleştirildiği Kurum uzmanlarınca tespit edilmiş ve Kurulun 6 Şubat tarihinde almış olduğu kararla; yerinde incelemenin engellendiğine ve zorlaştırıldığına hükmedilerek 19 Şubat 2025 tarihinde BİM’e yaklaşık 1,3 milyar Türk lirası idari para cezası uygulanmasına karar verilmiştir. (14)
Yerinde inceleme cezaları ihlal kararlarının aksine usuli kararlar olup uzun bir soruşturma süreci içermemektedir. Rekabet Kurulu rekabet ihlali iddiaları içeren dosyalardan farklı olarak yalnızca yerinde incelemenin engellenmesi ya da zorlaştırılması halinin gerçekleşip gerçekleşmediğini araştırdığından yerinde incelemenin gerçekleştirildiği tarih ile idari para cezasının tebliğ edildiği tarih arasındaki süre oldukça kısadır. BİM kararında da görüldüğü üzere 14 Ocak tarihinde yapılan yerinde incelemenin engellendiğine dair karar 19 Şubat tarihinde duyurulmuştur.
BİZİMLE ÇALIŞMANIZ ŞİRKETİNİZİN GELECEĞİ İÇİN NEDEN ÖNEMLİ
KFD Danışmanlık olarak çeyrek asrı aşan köklü geçmişimiz ve uzmanlıkla harmanlanmış saha deneyimimizle, rekabet hukuku alanında sektörel sınırları aşan kapsamlı ve stratejik danışmanlık hizmetleri sunmaktayız. Gerek ulusal düzeyde faaliyet gösteren yerleşik şirketler gerekse uluslararası pazarda faaliyet yürüten çok uluslu teşebbüsler için özelleştirilmiş hukuki çözümler üreterek her bir müvekkilimizin dinamik ihtiyaçlarına özel olarak yanıt veriyoruz. Hizmet verdiğimiz sektör yelpazesi; teknoloji, enerji, perakende satış, ilaç, liman hizmetleri, inşaat ve daha birçok alanda geniş bir kapsama sahiptir.
Danışmanlık yaklaşımımız yalnızca mevzuata uygunlukla sınırlı kalmamakta; aynı zamanda rekabet hukuku risklerinin erken tespiti, önleyici mekanizmaların kurulması, iç denetim süreçlerinin yapılandırılması ve çalışan eğitimlerinin gerçekleştirilmesi gibi çok boyutlu stratejik adımları da içermektedir. Bu kapsamda sunduğumuz danışmanlık hizmetleri, firmaların yalnızca mevcut yükümlülüklerini yerine getirmelerini sağlamakla kalmayıp aynı zamanda karşılaşabilecekleri yerinde inceleme, ön araştırma ve soruşturma süreçlerinde hukuken güçlü, hızlı ve proaktif bir savunma mekanizması oluşturmalarına olanak tanımaktadır.
Rekabet Kurumu’nun artan denetim gücü ve cezai yaptırımların her geçen yıl katlanarak büyümesi karşısında, müvekkillerimizin herhangi bir anda soruşturma tehdidiyle karşı karşıya kalabileceği bilinciyle hareket ediyoruz. Bu doğrultuda, işletmelerin itibarlarını, finansal yapılarını ve operasyonel devamlılıklarını tehdit edecek riskleri minimize etmek amacıyla, yalnızca reaktif değil, aynı zamanda önleyici ve sürdürülebilir bir danışmanlık anlayışıyla çalışmaktayız.
KAYNAKÇA
1) https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/06/20200624-1.html
2) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=5ec3b117-b97b-4a58-84e5-a65283139d74
3) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=a63d995a-c6c0-47a4-8c1e-895912d1d8c3
4) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=b29dc1a4-34fb-4cf8-af98-33b3c0610e82
5) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=32c150f7-3915-4fdd-a386-5135bbdd45b9
6) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=9f543d53-8721-4e55-9296-91e8b2525f4c
7) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=32d4b596-dda0-41ab-b949-ad6c3f041219
9) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=5a6a8baf-31f0-44cf-96c7-278940729ad9
10) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=ef79cc0f-063e-42e7-9048-09212c0dc4cd
11) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=5a6a8baf-31f0-44cf-96c7-278940729ad9
12) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=1549ad0d-48d0-4903-98ba-cab31bd911a1
13) https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=6a94a89c-1f60-4abd-ba7a-258b83afe7b5